વીજળી એટલે શું? – સરળ ભાષામાં સંપૂર્ણ સમજ
આજના યુગમાં વીજળી આપણા જીવનનો મહત્વપૂર્ણ હિસ્સો બની ગઈ છે. ઘરમાં પંખો, ટીવી, મોબાઈલ ચાર્જર હોય કે ઉદ્યોગોમાં મશીનો – બધું વીજળી પર આધારિત છે. પણ એ વીજળી છે શું? કેવી રીતે બને છે? ચાલો સમજીએ સરળ ભાષામાં.
પરમાણુ એટલે શું?
વિજ્ઞાન અનુસાર દરેક વસ્તુ નાના સૂક્ષ્મ કણો એટલે કે પરમાણુઓમાંથી બનેલી હોય છે.
દરેક પરમાણુમાં ત્રણ મુખ્ય ઘટકો હોય છે:
- પ્રોટોન (+) → ધન વિદ્યુતવાહી હોય છે
- ન્યુટ્રોન (0) → નિર્વિદ્યુત હોય છે
- ઇલેક્ટ્રોન (–) → ઋણ વિદ્યુતવાહી હોય છે, જે પરમાણુના આસપાસ ગોળ ફેરવાય છે
વીજળી કેવી રીતે બને છે?
વીજળી એ ઇલેક્ટ્રોનના પ્રવાહને કહેવાય છે. જ્યારે ઇલેક્ટ્રોન એક પરમાણુમાંથી બીજામાં સ્થળાંતર કરે છે, ત્યારે વિદ્યુત પ્રવાહ ઉત્પન્ન થાય છે.
જો તમે કોઈ વાયરમાંથી ઇલેક્ટ્રોન દોડાવશો, તો વીજળી મળશે. આ માટે ડિવાઇસો જેમ કે બેટરી, જનરેટર, સેલ વગેરે ઉપયોગ થાય છે.
વીજળી સમજાવવા માટે ઉદાહરણ
કહો કે તમારી પાસે પાણીથી ભરેલું વાસણ છે. એમાંથી પાણીને એક જગ્યા પરથી બીજી જગ્યા ખસેડો તો તરલ પ્રવાહ બને.
એ જ રીતે, ઇલેક્ટ્રોન જ્યારે એક સ્થળ પરથી બીજું સ્થળ ખસે છે ત્યારે વીજળીના પ્રવાહ તરીકે ઓળખાય છે.
વીજળીની અસરો
વીજળીના વિવિધ પ્રકારની અસરો હોઈ શકે છે:
1. ચુંબકીય અસર
જ્યારે વાયરમાંથી વીજળી પસાર થાય છે ત્યારે આસપાસ ચુંબકીય ક્ષેત્ર ઊભું થાય છે. આ અસર પરથી મોટર અને ટ્રાન્સફોર્મર જેવી ચીજો કાર્ય કરે છે.
2. ઉષ્મા અસર
વીજળી પસાર કરતાં વાયર ગરમ થાય છે. આથી ગરમ પાણીના હીટર, ઈલેક્ટ્રીક આયર્ન જેવી ચીજો કાર્ય કરે છે.
3. રાસાયણિક અસર
વીજળીના પ્રભાવથી કોઈ તત્વ તૂટે છે કે નવા તત્વ બને છે. ઉદાહરણ: ઈલેક્ટ્રોલિસિસ, પ્લેટિંગ
4. ભૌતિક અસર
જેમ કે વીજળીનો આઘાત લાગવો અથવા કંપન થવો.
5. ક્ષ-કિરણ અસર (X-ray Effect)
વિશેષ વિજ્ઞાનિક ઉપકરણોમાં વીજળી દ્વારા X-Ray ઉત્પન્ન થાય છે.
6. ઇલેક્ટ્રોસ્ટેટિક અસર
જ્યારે બે વસ્તુઓ વચ્ચે ઘર્ષણ થાય ત્યારે સ્થિર વિદ્યુત બને છે.
7. કોરોના અસર
ઉચ્ચ દબાણમાં વાયુના ચારે તરફ પ્રકાશિત વીજળી જોવા મળે છે, જેમ કે હાઈ વોલ્ટેજ લાઈન પર.
વધુ વાંચો
અહીં વધુ વાંચો: ટ્રાન્સફોર્મર શું છે?
અહીં તમે ટ્રાન્સફોર્મર વિશે સંપૂર્ણ માહિતી ગુજરાતી ભાષામાં વાંચી શકો છો.
નિષ્કર્ષ
વીજળી માત્ર લાઇટ નહીં, પણ એ એક શક્તિ છે જે આપણું સમગ્ર જીવન ચલાવે છે. પરમાણુની અંદર રહેલા ઇલેક્ટ્રોન જ્યારે ચાલે છે ત્યારે વીજળી ઉત્પન્ન થાય છે, જેને આપણે વિવિધ રીતે ઉપયોગ કરીએ છીએ.
હોર્સપાવર :
