સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર પરિભાષા, કાર્યપ્રણાલી, ઉપયોગ અને ફાયદા

ડીસી જનરેટર (DC Generator) એ વિદ્યુત ઉર્જા ઉત્પન્ન કરવા માટેનો એક મહત્વપૂર્ણ ઉપકરણ છે. ડીસી જનરેટરના વિવિધ પ્રકારો છે, જેમાં સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર (Separately Excited Generator) એક મહત્વપૂર્ણ પ્રકાર છે. આ લેખમાં, આપણે સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર શું છે?, તેની કાર્યપ્રણાલી (Working Principle of Separately Excited Generator), ઉપયોગ (Applications), ડાયાગ્રામ (Diagram) અને ફાયદા-ગેરફાયદા (Advantages and Disadvantages) વિશે વિગતવાર જાણશું.

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર શું છે?

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર એ એક પ્રકારનો ડીસી જનરેટર (DC Generator) છે, જેમાં ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ (Field Winding) અને આર્મેચર (Armature) માટે અલગ-અલગ વીજપુરવઠો આપવામાં આવે છે. સામાન્ય ડીસી જનરેટરમાં, જનરેટરની કાર્યક્ષમતા ફીલ્ડ કરંટ પર આધાર રાખે છે, જ્યારે સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટરમાં, ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ માટે અલગથી વીજ પુરવઠો અપાતો હોવાથી, તેને વધુ નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર કેવી રીતે કામ કરે? (Working Principle of Separately Excited Generator)

આ જનરેટરનું કાર્યરત સિદ્ધાંત ફારાડે'સ લૉ ઓફ ઈલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક ઈન્ડક્શન (Faraday's Law of Electromagnetic Induction) પર આધાર રાખે છે. જ્યારે આર્મેચર કંડક્ટર મેગ્નેટિક ફીલ્ડમાં ઘૂમે છે, ત્યારે તેમાં ઇન્ડ્યુસ્ડ ઇલેક્ટ્રોમોટિવ ફોર્સ (EMF) ઉદ્ભવ થાય છે.

પ્રક્રિયા:

1. ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ ને એક અલગ DC સ્ત્રોતથી વીજ પુરવઠો કરવામાં આવે છે, જેથી સ્થિર મેગ્નેટિક ફિલ્ડ બને.
2. આર્મેચર કન્ડક્ટરને મેગ્નેટિક ફિલ્ડમાં ફેરવતા ઇન્ડક્શન દ્વારા EMF જનરેટ થાય છે.
3. જો સર્કિટ સંપૂર્ણ હોય, તો જનરેટર વીજ પ્રવાહ (Current) આપવાનું શરૂ કરે.

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટરનો વનચિત્ર (Diagram of Separately Excited Generator)

આજનરેટરનું એક સરળ સર્કિટ ડાયાગ્રામ (DC Generator Circuit Diagram) નીચે દર્શાવવામાં આવ્યું છે:

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટરનો ઉપયોગ (Applications of Separately Excited Generator)

આ જનરેટર વિવિધ ઉદ્યોગો અને ઉપકરણોમાં ઉપયોગ થાય છે, જેમ કે:
ડીસી મોટર ડ્રાઇવ – મોટર્સ માટે સ્થિર વોલ્ટેજ પુરું પાડવા
વિદ્યુત પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓ – કંટ્રોલ્ડ DC સપ્લાય માટે
ટ્રેક્શન સિસ્ટમ્સ – રેલવે અને ઇલેક્ટ્રિક વાહન માટે
વોલ્ટેજ રેગ્યુલેશન સિસ્ટમ – સ્થિર વોલ્ટેજ માટે
પાવર જનરેશન – ઉદ્યોગોમાં સ્થિર પાવર સપ્લાય માટે

જાણો: ફીલ્ડ એક્ષાઈટેશન એટલે શું 

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટરના લાભ અને ગેરલાભ

લાભ (Advantages of Separately Excited Generator)

ચોખ્ખું અને નિયંત્રિત વોલ્ટેજ – અલગ વીજ પુરવઠા હોવાથી સચોટ નિયંત્રણ
લોડ ફેરફારથી અસર નથી થતી – અન્ય જનરેટર કરતાં વધુ સ્થિર
ઉચ્ચ કાર્યક્ષમતા – ઉદ્યોગો અને પરિક્ષણ માટે વધુ ઉપયોગી

ગેરલાભ (Disadvantages of Separately Excited Generator)

અલગ વીજ પુરવઠાની જરૂર – ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ માટે અલગ DC સપ્લાય જોઈએ
ઉચ્ચ ખર્ચ – શન્ટ જનરેટર કરતાં મોંઘું
સંકુલ ડિઝાઇન – વધારાના સંચાલકોની જરૂર રહે

નિષ્કર્ષ

સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર એ એક મહત્વપૂર્ણ DC જનરેટર છે, જે અલગથી એક્ષાઈટેડ ફીલ્ડ દ્વારા સૌથી વધુ નિયંત્રિત અને સ્થિર વોલ્ટેજ પૂરુ પાડે છે. આ જનરેટર ઉદ્યોગો, ટ્રેક્શન સિસ્ટમ્સ, પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓ અને પાવર જનરેશન માટે ખૂબ ઉપયોગી છે. જો કે, તેની ખર્ચ અને અલગ વીજ પુરવઠાની જરૂર છે, પરંતુ ઉચ્ચ કાર્યક્ષમતા અને નિયંત્રણની સુવિધા એ તેને ખાસ બનાવે છે.

તમારા વિચારો?

આ લેખ તમને કઈ રીતે લાગ્યો? શું તમે વધુ વિષય માટે બ્લોગ લખવા માંગો છો? નીચે કોમેન્ટમાં જણાવો!