ફીલ્ડ એક્ષાઈટેશન એટલે શું ?ફીલ્ડ એક્ષાઈટ કરવાની રીત ઉપર થી ડી.સી.જનરેટરના પ્રકાર

ફીલ્ડ એક્ષાઈટેશન એટલે શું?

        ફીલ્ડ કોઇલ્સ માંથી ડાયરેક્ટ કરન્ટ મોકલીને ફીલ્ડ ફ્લક્સ ઉત્પન્ન કરવાની ગોઠવણી ને એક્ષાઈટેશન કહેવામાં આવે છે.

ફીલ્ડ એક્ષાઈટ કરવાની રીત ઉપર થી ડી.સી.જનરેટરના પ્રકાર :

                ફીલ્ડ કોઇલ્સ માંથી કરન્ટ ને ફોર્સ કરવા માટે જોઈતા emf ને કાં તો અલગ સ્ત્રોતમાંથી મેળવવામાં આવે છે.અથવા તો જનરેટર સ્વયંના આર્મેચરમાંથી મેળવવામાં આવે છે હવે જયારે ફીલ્ડને અલગ સ્ત્રોત દ્વારા એક્ષાઈટ કરવામાં આવે છે ત્યારે જનરેટરને અલગ થી ઉત્તેજિત કે સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ ડી.સી.જનરેટર કહેવામાં આવે છે.

 જયારે ફીલ્ડ ને એક્ષાઈટ કરવા માટેનો કરન્ટ તેના સ્વયંના આર્મેચર ઉપરથી મેળવવા માં આવે છે અને જયારે ફીલ્ડ ને એક્ષાઈટ કરવા માટેનો કરન્ટ તેના સ્વયં ના આર્મેચર ઉપર થી મેળવવા માં આવે છે.ત્યારે તે જનરેટર ને સ્વયં ઉત્તેજિત કે સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર કહેવામાં આવે છે આમ ફીલ્ડ એક્ષાઈટ કરવાની રીત ઉપરથી ડી.સી.જનરેટર નીચે મુજબ ના બે પ્રકારના હોય છે

1. સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર :

 

                આ પ્રકાર ના જનરેટર માં પોલ પીસેસ ઉપર વાઈન્ડ કરેલ કોઇલ દ્વારા ફ્લક્સ ઉત્પન્ન થાય છે પોલ પીસેસ માં બાહ્ય સ્ત્રોત માં થી ડી,સી, પસાર કરવા માં આવે છે આ બાહ્ય સ્ત્રોત સ્ટોરેજ બેટરી અથવા  તો બીજો ડાયનેમો હોય શકે છે.આકૃતિ માં આવા પ્રકાર ના જનરેટર ના જોડાણો દર્શાવે છે.ફીલ્ડ  વાઇન્ડીંગ નું જોડાણ સીરીઝ  માં કરેલ હોય છે અને તેને વેરિયેબલ રેઝિસ્ટન્સ મારફતે બેટરી માંથી ડી.સી.સપ્લાય આપવામાં આવે છે વેરિયેબલ રેઝિસ્ટન્સ ફીલ્ડ  કોઇલ માં કરન્ટ માં ફેરફાર કરે છે અને તેની સમપ્રમાણ માં ફ્લક્સ ઉત્પન્ન થાય છે.

આ પ્રકાર ના જનરેટર માં એક્ષાઈટેશન સિસ્ટમ લોડ સર્કીટ થી સ્વતંત્ર હોય છે અને તેને લોડ માં ફેરફાર થવાના લીધે ઇન્ડ્યુસ થતા વોલ્ટેજ ઉપર તેની કોઈ અસર થતી નથી સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર નો ઉપયોગ ઇલેકટ્રોપ્લેટિંગ તથા બુસ્ટર વગેરે માં તેમજ ફીલ્ડ રેગ્યુલેટર વાપરીને તેમજ પાવર  સપ્લાય માટે કરવામાં આવે છે

જાણો : EMF એટલે શું?

2.સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર :

                 આ પ્રકાર ના જનરેટર માં પોલ્સ ઉપર ની ફીલ્ડ વાઇન્ડીંગ ઉપરાંત પોલ્સ માં અમુક  પ્રમાણ માં રેસીડ્યુઅલ મેગ્નેટિઝમ ની વ્યવસ્થા કરેલ હોય છે.જયારે આર્મેચર પોલ્સ ની હેઠળ રોટેટ થાય છે ત્યારે રેસિડયુઅલ મેગ્નેટિઝમ ના લીધે આર્મેચર ના વાઇન્ડીંગ માં અમુક emf ઇન્ડ્યુસ થાય છે.આ emf ને ફીલ્ડ વાઇન્ડીંગ ની એક્રોસ માં આપવામાં આવે છે.અને કરન્ટ એવી રીતે વહે છે કે તે ફીલ્ડ પોલ્સ ના મેગ્નેટિક પાવર માં વધારો કરે ફ્લક્સ માં થતો વધારો આર્મેચર ના વાઇન્ડીંગ માં ફરી વધારે પ્રમાણ માં emf ઇન્ડ્યુસ કરે છે અને તેથી ફરી ફ્લક્સ માં વધારો થાય છે આમ થવાથી બહુ થોડા સમય માં આર્મેચર પૂર્ણ મૂલ્ય નો વોલ્ટેજ ઉત્પન્ન કરે છે એટલે કે આ પ્રકાર ના જનરેટર માં ફીલ્ડ એક્ષાઈટ કરવા માટે કોઈ પણ બાહ્ય સ્ત્રોત ની જરૂરિયાત  રહેતી નથી હોતી આર્મેચર માં જે emf ઈન્ડયુસ થાય છે તેનો જ ઉપયોગ ફીલ્ડ એક્ષાઈમેન્ટ માં કરવામાં આવે છે 

                 સેલ્ફ એક્ષાઈટ જનરેટર ના પ્રકાર 

1.સીરીજ જનરેટર 

2.શન્ટ જનરેટર 

3.કમ્પાઉન્ડ જનરેટર