સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર શું છે? – કાર્યપ્રણાલી, પ્રકારો, ઉપયોગો અને ફાયદા
વિદ્યુત ઊર્જા ઉત્પન્ન કરવા માટે ડીસી જનરેટરનો ઉપયોગ થાય છે. ડીસી જનરેટરના મુખ્ય બે પ્રકાર છે:
- સેપરેટરલી એક્ષાઈટેડ જનરેટર
- સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર
આ લેખમાં આપણે સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર શું છે, તે કેવી રીતે કામ કરે છે, તેના પ્રકારો, ફાયદા, ગેરલાભ અને ઉપયોગો વિશે વિગતવાર સમજશું.
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર શું છે?
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર એ એવો ડીસી જનરેટર છે જેમાં ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ માટે જરૂરી વિદ્યુત પ્રવાહ (કરંટ) પોતાનું જ આઉટપુટ આપે છે. એટલે કે, આ જનરેટરને બાહ્ય વીજ પુરવઠાની જરૂર પડતી નથી.
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર ફારાડેના ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક ઈન્ડક્શનના સિદ્ધાંત પર આધારિત છે.
કાર્યપ્રણાલી:
- શરૂઆતમાં ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગમાં થોડું શેષ મેગ્નેટિઝમ હોય છે.
- જ્યારે આર્મેચર ફેરવાય છે ત્યારે તેમાં EMF ઉત્પન્ન થાય છે.
- આ EMF ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગમાં કરંટ મોકલે છે.
- જેનાથી મેગ્નેટિક ફિલ્ડ વધુ મજબૂત બને છે અને વધુ EMF ઉત્પન્ન થાય છે.
- આ પ્રક્રિયા સતત ચાલતી રહે છે અને જનરેટર વીજળી ઉત્પન્ન કરતો રહે છે.
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટરના પ્રકારો
1. શંટ જનરેટર
- ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ આર્મેચર સાથે સમાનાંતર જોડાયેલી હોય છે.
- વોલ્ટેજ સતત રહે છે.
- ઉપયોગ: બેટરી ચાર્જિંગ, લાઇટિંગ, લેબ ટેસ્ટિંગ
2. સિરીઝ જનરેટર
- ફીલ્ડ વાઇન્ડિંગ આર્મેચર સાથે શ્રેણીબદ્ધ જોડાયેલી હોય છે.
- લોડ વધે ત્યારે વોલ્ટેજ પણ વધે છે.
- ઉપયોગ: ઇલેક્ટ્રિક ટ્રેક્શન, ટ્રાન્સમિશન લાઈનો
3. કમ્પાઉન્ડ જનરેટર
- તેમાં શંટ અને સિરીઝ બંને પ્રકારની વાઇન્ડિંગ હોય છે.
- વધુ સ્થિર વોલ્ટેજ પૂરું પાડે છે.
- ઉપયોગ: ઔદ્યોગિક મશીનરી, પાવર પ્લાન્ટ
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટરના ઉપયોગો
- શાળાઓ અને લેબમાં પરીક્ષણ માટે
- બેટરી ચાર્જિંગ માટે
- ટ્રેક્શન સિસ્ટમમાં
- હળવા અને માધ્યમ ઉદ્યોગોમાં
- પાવર સ્ટેશનમાં વિદ્યુત પુરવઠા માટે
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટરના ફાયદા
- બાહ્ય વીજ પુરવઠાની જરૂર નથી
- રચનામાં સરળ અને ઓછી જટિલતા
- લોડ અનુસાર વોલ્ટેજ આપમેળે એડજસ્ટ થાય
- ઉંચી કાર્યક્ષમતા
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટરના ગેરલાભ
- શરૂઆત માટે શેષ મેગ્નેટિઝમ જરૂરી છે
- વધારે લોડમાં વોલ્ટેજ ડ્રોપ થઈ શકે છે
- વોલ્ટેજ સ્ટેબિલિટી ઓછી હોય છે
નિષ્કર્ષ
સેલ્ફ એક્ષાઈટેડ જનરેટર એ ડીસી જનરેટરનો એવો પ્રકાર છે જે પોતે જ ફીલ્ડ માટે કરંટ સપ્લાય કરે છે. શંટ, સિરીઝ અને કમ્પાઉન્ડ એમ ત્રણ પ્રકારમાં વિભાજિત છે. તેનો ઉપયોગ અનેક ઉદ્યોગો અને વીજળી સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં થાય છે. સામાન્ય મર્યાદાઓ હોવા છતાં, તેની કાર્યક્ષમતા અને સરળતા તેને ઘણા ઉપકરણો માટે શ્રેષ્ઠ પસંદગી બનાવે છે.
No comments:
Post a Comment