સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ (Secondary Winding) શું છે? સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ (Secondary Winding) એ ટ્રાન્સફોર્મરનું એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, જે ઇલેક્ટ્રિકલ ઉર્જાને ટ્રાન્સફર કરવામાં મદદ કરે છે. આજે આપણે જાણીશું કે,

• સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ શું છે?
• તે કેવી રીતે કામ કરે છે?
• પ્રાઇમરી અને સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ વચ્ચે શું તફાવત છે?
• સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગના ઉપયોગ અને તેના ફોલ્ટ્સ

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ શું છે? (What is Secondary Winding?)

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ એ ટ્રાન્સફોર્મરની એક કૉઈલ (Coil) છે, જે પ્રાઇમરી વાઇન્ડિંગમાંથી ઉર્જા પ્રાપ્ત કરે છે અને તે લોડ (Load) સુધી પહોંચાડે છે.

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ કેવી રીતે કામ કરે? (How does Secondary Winding Work?)

• પ્રાઇમરી વાઇન્ડિંગ માં લાગેલી વીજઉર્જા મેગ્નેટિક ફિલ્ડ બનાવે છે.
• આ મેગ્નેટિક ફિલ્ડ ટ્રાન્સફોર્મરના કોર (Core) માં ટ્રાન્સફર થાય છે.
• સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ આ મેગ્નેટિક ફિલ્ડને પાછી વીજઉર્જામાં કન્વર્ટ કરે છે.
• જો સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગના ટર્ન્સ વધારે હોય તો વોલ્ટેજ વધે છે અને જો ટર્ન્સ ઓછી હોય તો વોલ્ટેજ ઘટે છે.

પ્રાઇમરી અને સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ વચ્ચે તફાવત (Primary vs Secondary Winding)

વિશેષતા	પ્રાઇમરી વાઇન્ડિંગ	સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ
કાર્ય	વીજ ઉર્જા અપાય છે	વીજ ઉર્જા પ્રાપ્ત થાય છે
સ્થાન	ટ્રાન્સફોર્મરના પ્રાથમિક બાજુ	ટ્રાન્સફોર્મરના લોડ બાજુ
કરંટ અને વોલ્ટેજ	હાઈ કરંટ - લોઅર વોલ્ટેજ	લોઅર કરંટ - હાઈ વોલ્ટેજ (Step-up) અથવા હાઈ કરંટ - લોઅર વોલ્ટેજ (Step-down)
ટર્ન્સ (Turns)	ઓછા અથવા વધુ	પ્રમાણમાં વધુ અથવા ઓછી

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગના ઉપયોગ (Uses of Secondary Winding)

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ વિવિધ એલેક્ટ્રિકલ અને ઈલેક્ટ્રોનિક સિસ્ટમોમાં ઉપયોગ થાય છે:

1. હાઈ વોલ્ટેજ સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ – પાવર ડિસ્ટ્રિબ્યુશન માટે
2. લોઅર વોલ્ટેજ વાઇન્ડિંગ – બેટરી ચાર્જિંગ, ઈન્વર્ટર, અને ઓડિયો એમ્પ્લિફાયર માટે
3. સોલર ઈન્વર્ટર અને UPS – વીજ પુરવઠો સંભાળવા માટે
4. ઇલેક્ટ્રિકલ મોટર – આઉટપુટ પાવર મેનેજ કરવા માટે

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગના મુખ્ય પ્રકાર (Types of Secondary Winding)

1. Auto-transformer Secondary Winding

• પ્રાઇમરી અને સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ એકસાથે જોડાયેલ હોય છે.
• Step-up અને Step-down Transformer માટે ઉપયોગ થાય છે.

2. Isolated Secondary Winding

• પ્રાઇમરી અને સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ સંપૂર્ણ અલગ હોય છે.
• સેફ્ટી માટે ઉપયોગ થાય છે.

3. Center-tap Secondary Winding

• AC to DC Conversion માટે ઉપયોગ થાય છે.
• આવર્તન ઓછી કરવું હોય ત્યારે ઉપયોગી.

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગમાં કરંટ અને વોલ્ટેજ (Current and Voltage in Secondary Winding)

Transformer Turns Ratio (N1/N2) અનુસાર,

• Step-up Transformer માં: V₂ > V₁ (સેકન્ડરી વોલ્ટેજ વધારે)
• Step-down Transformer માં: V₂ < V₁ (સેકન્ડરી વોલ્ટેજ ઓછું)

Equation: V₁ / V₂ = N₁ / N₂

 

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગના ફોલ્ટ અને સમાધાન (Secondary Winding Faults and Solutions)

1. Short Circuit in Secondary Winding

લક્ષણ: હાઈ કરંટ અને ઓવરહિટિંગ
સમાધાન: વાઇન્ડિંગ ચેક કરો અને રિવાઇન્ડિંગ કરો

2. Open Circuit in Secondary Winding

લક્ષણ: કોઈ વીજઉત્પાદન નહીં થાય
સમાધાન: કટ વિન્ડિંગ શોધો અને રિપેર કરો

3. Overheating Issue

લક્ષણ: ટ્રાન્સફોર્મર ગરમ થાય
સમાધાન: સેટિંગ્સ ચેક કરો અને લોડ ઓછી કરો

ટ્રાન્સફોર્મર વાઇન્ડિંગ માટે મોટો કંડક્ટર (Thick Conductor for Transformer Winding)

• સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ માટે તાંબાના (Copper) વાયર વધુ સારી ગણાય છે.
• Step-down Transformers માટે ભારે વાયર ઉપયોગ થાય છે, કારણ કે હાઈ કરંટ ફલો થાય છે.
• Step-up Transformers માટે પાતળા વાયર ચાલે છે, કારણ કે વોલ્ટેજ વધુ હોય છે અને કરંટ ઓછી.

નિષ્કર્ષ-

સેકન્ડરી વાઇન્ડિંગ ટ્રાન્સફોર્મરના પરફોર્મન્સ માટે મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. તેનો યોગ્ય ડિઝાઇન અને મેન્ટેનન્સ ઉચ્ચ કાર્યક્ષમતા અને સેફ્ટી માટે જરૂરી છે.

જો તમને આ લેખ ઉપયોગી લાગ્યો હોય, તો જરૂર શેર કરો અને નીચે તમારા પ્રશ્નો પૂછો!